Kamer ontneemt staatshoofd rol bij formatie

DEN HAAG - Het staatshoofd speelt in de toekomst geen rol meer bij de kabinetsformatie na nieuwe landelijke verkiezingen.



Een ruime meerderheid in de Tweede Kamer is het eens geworden over een wijziging van het eigen reglement van orde waarin de Kamer zelf volledig het heft in handen neemt.

PvdA, PVV, SP, GroenLinks, D66 en de Partij voor de Dieren hebben de tekst samen opgesteld. Samen zijn ze goed voor 91 zetels.

Vorige week was er nog geen meerderheid omdat de SP tegen een voorstel van D66 was. Op initiatief van GroenLinks-Kamerlid Ineke van Gent is die D66-tekst aangepast op zo'n manier dat de zes partijen het er mee eens zijn.

Van Gent reageert dan ook tevreden: "Iedereen kan nu in alle openbaarheid meekrijgen wie welke opdracht meegeeft om een kabinet samen te stellen. Dat is pure winst voor de democratie."

Debat

De uitkomst is dat de Kamer altijd binnen een week na de installatie van de nieuwe parlementariërs debatteert over de verkiezingsuitslag en over de volgende stappen. De Kamer wijst dan zo snel mogelijk een of meerdere (in)formateurs aan en geven die ook een opdracht mee.

Tot nog toe was dat altijd de taak van het staatshoofd. De eerste opdracht kan verkennend zijn. De informateur gaat dan praten met de fractievoorzitters voor hij rapport uitbrengt aan de Kamer, die dan debatteert over de volgende stap.

Mogelijk

De Kamer heeft al sinds de motie-Kolfschoten uit 1971 de mogelijkheid om zelf het initiatief te nemen in de kabinetsformatie, maar heeft dat nog nooit met succes gedaan. Altijd was het het staatshoofd (eerst koningin Juliana, daarna koningin Beatrix) die haar raadgevers consulteerde en dan een informateur benoemde.

Beatrix had en nam daarin soms ruimte om zelf het proces te sturen. Volgens sommige staatsrechtgeleerden drukte ze een groot stempel op de formatie van het minderheidskabinet van VVD en CDA, vorig jaar september.

Zo laste ze vorig jaar een tussenronde in met toenmalig vicepresident van de Raad van State Herman Tjeenk Willink, terwijl VVD, CDA en PVV op dat moment zo snel mogelijk met informateur Ivo Opstelten verder wilden.

Risico

De Tweede Kamer neemt een ''groot risico", vindt hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG) . ''Dit is een vrij zware ingreep op de regeringsvorming’’, stelt hij. ''En het is vrij gemakkelijk om het reglement van de Kamer te omzeilen. Ik had zelf een terugvaloptie aangehouden om indien nodig toch het staatshoofd in te schakelen.’’

''Niemand kan een partij in de Kamer dwingen om mee te doen aan een debat, of om mee te stemmen over een besluit’’, legt Elzinga uit. ''Dus wat gebeurt er nu als de VVD of het CDA zeggen: sorry mensen, maar wij doen niet aan deze procedure mee? Wie gaat dan die patstelling doorbreken, en vooral: hoe?’’

Niet geschikt

Volgens VVD Tweede-Kamerlid Joost Taverne is het reglement van orde van de Kamer "niet geschikt om dit type besluiten dwingend op te leggen". Hij had liever gezien dat er "gewoon" een wet was ingediend. "Dit gaat ook voorbij aan praktische bezwaren: wat gebeurt er als de Kamer het niet eens wordt? Bovendien, een volgende Tweede Kamer kan deze wijziging van het reglement gewoon weer terugdraaien.''

ChristenUnie-fractievoorzitter Arie Slob vindt het "onverstandig en ondoordacht" om het staatshoofd op afstand te plaatsen. "De Kamer overschat zichzelf en gaat voorbij aan de belangrijke rol van het staatshoofd in dit soort processen. Dit zal extra tijd gaan kosten en leiden tot meer achterkamertjesoverleg in de eerste week na de verkiezingen. Precies hetgeen men wil voorkomen.''

Leiding


''Ik heb me hiervoor ingezet omdat het de volksvertegenwoordiging moet zijn die na verkiezingen echt de leiding heeft om tot een kabinet te komen. En niemand anders." Dat zegt Tweede Kamerlid voor de PvdA Pierre Heijnen in een reactie op het nieuws. "Voor ons is de kern, dat er geen misverstand over bestaat dat de Kamer de (in)formateur aanwijst en de (in)formatie-opdracht vaststelt."

D66-Kamerlid Gerard Schouw, die met het eerste voorstel kwam, wil een transparant proces van machtsvorming. "De gronden, argumenten en afwegingen die het staatshoofd maakt voor haar keuzes, zijn tijdens de formatie niet bekend. Met het voorstel wordt de koningin ontzien van deze politieke taak en daarmee is haar positie als onpartijdig staatshoofd versterkt.''

Bron